Symbol Dolnego Egiptu – papirus – znany był w Egipcie już około 3 tysięcy lat p.n.e. i stanowił najważniejszy materiał pisarski w Egipcie oraz poza jego granicami. Służył do utrwalania na piśmie zarówno krótkich tekstów m.in. listów czy rachunków, jak i długich dzieł literackich.
Egipt | Cyperus papirus, czyli trzcina papirusowa (Papyrus (Cyperus papyrus) by Bernard DUPONT na licencji CC BY-SA 2.0)
Papirus – co to takiego?
Słowo papirus odnosi się do rodzaju pisarskiego płótna, wyrabianego z włókien rośliny Cyperus papirus, zwanej także trzciną papirusową. W suchym egipskim klimacie, papirusy stanowiły trwały materiał pisarski, jednak nie sprawdzały się w warunkach dużej wilgotności, gdyż wówczas bardzo szybko atakowała je pleśń. Gotowe arkusze papirusu były łączone ze sobą a następnie zwijane w zwój.
Uprawa trzciny papirusowej
Trzcinę papirusową uprawiano w starożytnym Egipcie, na podmokłych obszarach delty Nilu. Roślina osiągała wysokość od 2 do 4 metrów, a jej trójkątna w przekroju łodyga w najszerszym miejscu dochodziła nawet do 15 cm grubości. Dzięki temu roślina, mimo swej wysokości, była odporna na uszkodzenia, spowodowane podmuchami silnego wiatru. Z cyperus papirus starożytni Egipcjanie wyrabiali papier, ale również kosze, czółna, liny, sandały czy maty. Roślinę wykorzystywano także w celach spożywczych oraz do wyrobu leków.
Historia papirusu w Egipcie
Po raz pierwszy w użyciu papirus pojawił się w Egipcie najprawdopodobniej już około 5 tys. lat temu. Najstarsze zachowane zabytki pisma na papirusie odkryte zostały w Wadi al-Jarf nad Morzem Czerwonym i datuje się je na 2560–2550 rok p.n.e.
W VII wieku p.n.e. papirus pojawił się w starożytnej Grecji, a w III wieku p.n.e. w Rzymie.
Papirus był głównym materiałem pisarskim do momentu wynalezienia przez Chińczyków papieru w II wieku. Jego produkcja w Egipcie trwała do IX wieku. W Europie używany był do połowy XI wieku, wyparty przez tańszy i trwalszy w europejskim klimacie pergamin.
Egipt | Gotowy arkusz papirusu (Hand Made Papyrus Paper by Jacqui Trump na licencji CC BY 2.0)
Produkcja
Do produkcji papirusu wykorzystywano miąższ, pozyskiwany z łodygi rośliny. Krojono go na cienkie i możliwie najbardziej szerokie pasy, które następnie moczono przez kilka dni tak, aby włókna nabrały elastyczności i stały się bardziej transparentne. Pasy łączono ze sobą, układając obok siebie tak, by ich brzegi nachodziły na siebie, a następnie zwilżano. Kolejne warstwy pasków układane były w poprzek do poprzednich i przycinane. Gotowy arkusz przygniatano kamienną płytą i suszono na słońcu, a następnie wygładzano. Tak przygotowane arkusze pozostawiano pojedynczo lub łączono w zwoje. Na jeden zwój przypadało około 20 arkuszy papirusu. Dopiero w późniejszym czasie pojawiły się tzw. kodeksy, czyli książki wykonane z papirusu.
Zapis
Na papirusie pisano od prawa do lewa, wzdłuż dłuższych boków. Zapisana strona określana była mianem recto i znajdowała się wewnątrz zwoju. Po tej stronie włókna biegły poziomo, co ułatwiało zapis. Tekst układany był w kolumny. Podczas czytania zwój był stopniowo rozwijany, a przeczytany tekst nawijany na pierwszy wałek.
Papirus współcześnie
Współcześnie papirus nie jest już uprawiany w Egipcie, a jego plantacje stanowią jedynie atrakcję turystyczną. Trzcinę papirusową można podziwiać m.in. w ogrodzie botanicznym w Kairze.
W Muzeum Egipskim wKairze można natomiast zobaczyć kolekcję papirusów.
Egipt | Papirus był najważniejszym materiałem pisarskim aż do momentu wynalezienia papieru, przez Chińczyków (Papyrus1-04 by Tom Sawyer na licencji CC BY-ND 2.0)
